عارف با شهود حق و درنتیجه ادراک فنای خویش و عالم معتقد است که غیر از حق که وجود مطلق است، چیزی وجود ندارد و ذات او از هر کثرتت و تمایزی‌ مبراست.ازسوی‌دیگر عارف با حس خویش(که منکر آن نیز نمی‌تواند باشد)کثرت را ادراک می‌کند.حال اگر واقعیت هستی یکی بیش نیست موضوع داوری عقل این‌ می‌باشد که آیا کثرت واقعی است و وحدت ساخته و پرداخته ذهنی ما یا بالعکس. قاعدهء الواحد و کیفیت پیدایش کثرت از وحدت‌ مطلب دیگری است که مربوط به مقام واحدیت می‌باشد آنجا که اسماء و صفات پیدا شده و مظهر می‌طلبند. ابن عربی و اکهارت راه توحید کثرت را توسل به اعیان‌ ثابته می‌دانند.